با شیوع ویروس کرونا علاوه بر ایجاد اخلال در زندگی عادی، بسیاری از کسب وکار‌ها در سراسر دنیا دچار مشکل شده‌اند و سعی در لغو و بی اثر کردن قراردادهای خود دارند. صادرات و واردات نیز دچار مشکلات زیادی شده است؛ به طور مثال بسیاری از شرکت‌ها و استارتاپ‌های معروف ایرانی قرارداد تعداد زیادی از کارمندان خودشان را با استناد به شرایط ایجاد شده تعدیل کرده‌اند. ما در این مقاله قصد داریم به این موضوع بپردازیم که سرنوشت قراردادها بعد از شیوع ویروس کرونا چه خواهد شد. به عبارت دیگر می خواهیم ببینیم تاثیر ویروس کرونا بر قرارداد های کسب و کار چیست؟

آیا استناد به شرایط ایجاد شده ناشی از انتشار ویروس کرونا، برای لغو قراردادهای کسب و کار صحیح است؟

برای پاسخ به این سوال ابتدا لازم است با مفهومی به‌نام فورس‌ماژور آشنا شویم. به‌طور کلی فورس‌ماژور یا قوه‌قاهره یعنی یک شرایط به شدت سخت که عملا اجرای قرارداد را ناممکن می‌کند.

پس در هر فورس‌ماژور یک سری شرایط سخت وجود دارد اما توجه داشته باشید که هر شرایط سختی لزوما فورس‌ماژور به حساب نمی‌آید؛ بنابراین “فورس ماژور” با “شرایط سخت” متفاوت است و این دو نباید در قراردادها به جای یکدیگر استفاده شوند.

تاثیراصلی فورس ماژور بی‌اثر کردن قرارداد و تعهدات و وظایف طرفین است و اگر به این نتیجه برسیم که طبق قوانین و مستندات ویروس کرونا مصداق فورس‌ماژور می‌باشد، می‌توانیم به استناد آن اقدام به فسخ بسیاری از قراردادها کنیم یا حداقل تا زمانی که این شرایط وجود دارد انجام تعهدات خود را به تاخیر بیندازیم.

فورس ماژور چه زمانی محقق می‌شود؟

به طور دقیق و مشخص تعریفی از فورس‌ماژور در قوانین و مقررات ما ارائه نشده‌است تنها یک سری ملاک و معیار وجود دارد که با بررسی آنها می‌توان تشخیص داد که آیا شرایط پیش آمده مشمول عنوان فورس ماژور هست یا خیر؟

شرایط پیش آمده  بایستی:

1. پدیده‌ای خارجی باشد یا به عبارتی خارج از کنترل انسان باشد مثل وقوع سیل یا زلزله؛
2. غیرقابل “پیش‌بینی” باشد؛‌‌
3. غیرقابل “پیشگیری” باشد؛
4. باید حتما تاثیر مستقیم در قرارداد و شرایط و تعهدات مربوط به قرارداد بگذارد.

برای اینکه ببینیم آیا ویروس کرونا مصداق فورس ماژور هست یا خیر باید باید این چهار مورد را در هر قرارداد به صورت جداگانه بررسی کنیم.

درمورد ویروس کرونا تا زمانی که واکسن و درمانی برای آن کشف نشده‌است، سه معیار اول وجود دارد و چالش اصلی ما مورد چهارم است؛ به این معنی که ویروس کرونا باید تاثیر مستقیم بر قرارداد مورد نظر گذاشته باشد.

اگر تاثیرمستقیم  ویروس کرونا بر قرارداد ثابت شود می‌توانید با استناد به فورس ماژور آن قرارداد را موقتا معلق کنید و تعهدات خود را انجام ندهید.

اما سوالی که ممکن است ایجاد شود این است که تعلیق قرارداد تا چه زمانی ادامه خواهد داشت؟

پاسخ این سوال نامعلوم است. درواقع تا زمانی که این شرایط ادامه دارد و درمانی برای ویروس کرونا وجود نداشته باشد قرارداد معلق خواهد ماند.

سه نکته بسیار مهم درمورد تنظیم ماده فورس ماژور در قرارداد

تا الان متوجه شدیم که وقوع فورس ماژور امری خارج از اراده انسان است و بر اجرای قرارداد تاثیر می‌گذارد اما چالش های بعد از وقوع فورس‌ماژور باعث می‌شود درج ماده‌ فورس ماژور در قرارداد بسیار مهم و ضروری باشد.

نکته اول: در تنظیم این ماده حتما برای خودتان “حق فسخ” را پیش‌بینی کنید تا درصورت تحقق فورس ماژور شما امکان فسخ قرارداد و پس گرفتن پول خود را داشته باشید.

نکته دوم: تعلیق قرارداد بعد از وقوع فورس ماژور ممکن است برای شما بار مالی داشته باشد پس حتما در قرارداد تاکید کنید که شما مستحق دریافت تمام مزد و مزایا برای خدماتی که تا قبل از وقوع فورس ماژور ارائه کرده‌اید هستید.

نکته سوم: ممکن است خود وقوع فورس ماژور در قراردادها محل اختلاف باشد.

در ماده‌ی مربوط به فورس ماژور ذکر کنید که هرگونه حل اختلاف در خصوص وقوع فورس ماژور با داور قرارداد خواهد بود؛ البته اگر مرجع حل اختلاف خود را دادگستری انتخاب کرده باشید باید به دادگاه مراجعه کنید، در غیر این صورت بهتر است یک داور بی‌طرف در این خصوص نظر بدهد.